Jazz ve Blues Arasındaki Benzerlik ve Farklar

Yazan: Şaman Bayyurt

Aşağıdaki küçük kullanım kılavuzu copy/paste yöntemiyle yapılmamıştır, kanaatimce müzisyen arkadaşların anlayacağı şekilde tarafımdan yazılmıştır. 

Jazz ve blues'da da 4/4, 3/4, 6/8 gibi düz ritimler kullanıldığı gibi, sadece jazz'da 7/8, 9/8, 13/8 gibi ritimler de kullanılır. Tüm blues'lar jazz yapılabilir. Jazz'ın bir ritim sınırlaması yoktur ama blues genellikle shuffle ritimleriyle çalınır yani blues'da 2 sekizlik nota yanyana yazıldığında bunlar sekizlik triole gibi çalınır ilk nota iki sekizlik triole son nota da tek triole uzunluğunda çalınır. Aynı şey bir jazz - blues'da da uygulanabilir. Blues da pentatonik artı bir ya da iki blue note kullanılır (alçaltılmış (diminished) 3'lü, 5'li (ki en çok kullanılan budur, hatta diabola en musica denerek orta çağda yasaklanmıştır) ve 7'lidir), aynısı jazz'da da yapılabilmesinin yanı sıra jazz'da kromatik (yani 12 tonun hepsi) bile kullanılabilir. Şimdi diyeceksiniz, aynı şeyler ikisinde de yapılabiliyor, peki fark nedir?

Jazz ve Blues arasındaki en önemli fark jazz'ı jazz yapan armonik yapısıdır. Jazz'da çalınacak armonilere direkt gidilmez önce o armoninin ait olduğu gamlardan birinin 2. Armonisi ardından 5. Armonisi çalınır ve sonunda o armoniye gidilir, ya da hiç gidilmez önce çalınmış olan 2. Ve 5. Kademeler zaten o armoninin oluşturacağı hissi oluşturmuştur. Blues'da ise armonilere direkt olarak gidilir ve genellikle sırasıyla 1. Kademe (prim) 4 ölçü, 4. Kademe (subdominant) 2 ölçü, 1. Kademe 2 ölçü, 5. Kademe (dominant) bir ölçü, 4. Kademe 1 ölçü, birinci kademe 2 ölçü (ya da orada bir blues turn around) çalınarak 12 ölçü tamamlanır. Bu da 12 - bar blues denen temel blues'un haritası olur.

Diğer önemli fark ise blues'da 3 sesli ya da 7'li gibi basit 4 sesli akorlar kullanılırken jazz'da mutlaka 4 sesli akorlar kullanılır ve burada maj7, maj9, maj7b9, diminished, arttırılmış formlar gibi daha komplike akorlar kullanılır. Hatta daha da ileri gidilerek akorların temel tonunu armoni enstrümanları çalmaz ve bas gitar ya da kontrbas çalarak armonik yapıyı tamamlar.

Tüm parçalar gibi blues parçalar da jazzlaştırılabilirler. Bunun için blues iskeletindeki akorlara yukarıda da belirttiğim gibi 2. Ve 5. Kademelerinden yaklaşmanız yeterlidir. Mesela bir sol majör blues'u ele alırsak yani:

G-Blues
G G G G
C C G G
D C G G (12-bar blues kalıbı),

Bunu jazz kalıbına uyarlarsak, bir sürü yolu var ama şu şekilde seçilebilir (buradaki armoniler jazz voicing'leriyle çeşnilendirilebilir, çeşnilendirilmezse "easy listening" jazz olarak kalırlar) :

G-Jazz
(Am7 D7) Gmaj7 (Am7 D7) Gmaj7
(Dm7 G7) Cmaj7 (Am7 D7) Gmaj7
(Em7 Am7) (Dm7 G7) (Am7 D7) Gmaj7

Dikkatlice okur ya da çalarsanız yukarıdaki G-Blues'un 3. Satırındaki D yerine G-Jazz'da (Em7 Am7) ve yine G-Blues'un 3. Satırdaki C yerine G-Jazz'da (Dm7 G7) yazdığmı görürsünüz. Bunlar bu armonilerin 2. Ve 5. Diğer bir değişle sekund ve dominant kademeleridir, o ölçülere ait olması gereken temel akorlar D ve C kullanılmamıştır ama bu yazdığım akorlar yarım zamanlı çalınarak (bu durumda zaten yarımşar ölçü çalındıkları için çeyrek zamanlı oluyorlar, yani 4/4 bir parçada birer 4'lük nota uzunluğunda olacaklar) temel akorlar da sonlara eklenebilir (bu durumda iki dörtlük uzunluğunda) .

Bir de yine müzisyen arkadaşlarım için çok değerli olabilecek bir tabloyu paylaşmak istiyorum. Bu tablo Diyatonik Modülasyon Tablosu, yani kullanabileceğiniz tüm basit akor bağlantılarını gösteren bir tablo.



Ya da buradan büyük boyutlu olarak indirebilirsiniz:
tinypic.com/view.php? Pic=357rfkp& s=6

Tabloyu kullanmak için herhangi bir armoniden başlayarak okların yönünü takip etmeniz yeterli olacaktır. Kalın okları soldan sağa takip ederseniz gamın tüm akorlarını diyatonik kadenzler halinde arka arkaya çalarsınız ki o bile güzeldir. Gitarda çalıyorsanız ilk akorunuzla yüksek bir pozisyondan başlayarak oklar sağa ilerledikçe sizin de düşük pozisyanlara (yani sap üzerinde sola doğru) inerek çalmanızı tavsiye ederim. Bir Do majör gamı için mesela 8. Pozisyanda ilk Cmaj7 akorunu, 3. Pozisyonda ise son Cmaj7 akorunu çalmalısınız. İsterseniz ince okları takip ederek satırlar arasında geçiş yapar ve gamınızın cinsiyetini değiştirebilirsiniz, ihtiyaç duyduğunuzda yine uygun yerlerdeki ince okları kullanarak başlangıç gamınıza geri dönebilirsiniz.

Bu iki müziğin bir dinleyici açısından önemli olabilecek, kökenleri, hissiyatı ve enstrüman seçimleri konularına zaten diğer arkadaşlar da değinmişler. Hali hazırda uzun yazdım ben daha fazla gevezelik etmeyeyim.

Umarım burada verdiğim naçizane bilgiler müzisyen arkadaşlarıma yararlı olmuştur.

Kolay gelsin, iyi eğlenceler.